Jubilee leh Kum Phazah


KumPhazah Ciaptehna

1st Year Paper

2nd Year Calico (or) Cotton

3rd Year Leather

4th Year Silk (or) Book (or) Fruit (or) Flower

5th Year Wood

6th Year Iron

7th Year Copper (or) Brass

8th Year Bronze

9th Year pottery

10th Year Tin

11th Year Steel

12th Year Linen

13th Year Lace

14th Year Ivory

15th Year Crystal

20th Year China Ware

25th Year Silver

30th Year Pearl

35th Year Coral

40th Year Ruby

45th Year Sapphire

50th Year Golden

55th Year Emerald

60th-75th Year Diamond

100th Year Centenary/Centenial

Ref:Sezang khua kum100 cin Magazine Page204

Sezang Khua Tuinak Thu


Tui om lo in ki nung ta lo ahih mah bang in, khua khat peuhpeuh a ki sat ciang in, tuinak ki khuat masa pen hi. Tuinak a ginat leh khua kisat ngam pan bek hi. Tua mah bang in, Sezab khuasat pupi ten zong tuinak na khuat masa uh hi.

1.Sezang khuasat pupi te lak pan, Pu SungVial, Pu EnSon, Pu AwnLangh, Pu ZuanAwn, Pu PhungVungh, Pu ThangPum te in a masa pen khausat tuinak na khuat uh hi.

2.Mi hong ki beh lap ciang in, tuinak nak khat bek ki kham zo nawn lo a hih man in, Pu LutNgul, Pu AwnSialCin, Pu HuaiPau, Pu VialKam te in, a nihna tuinak “ Zanglai tuinak” na khuat uh hi.

3.Pasian’ thupha hang in mi hong ki behlap in hong tam semsem ciang in, zangnuai ah kita zo nawn lo a, mualtung lam ki zuan to hi. Mualtung lam teng te’ nek ding in, tuinak thak khat, Pu SongTun leh Pu LamThuam te in, “ Mualtung tuinak” na khaut thuah uhhi.

4.Tu-in, tuinak nak thum bang a ki neih hang in, mi ki beh laplap ahih man in, ki kham zo tuan lohi. Mualzang lam ah pawl khat kit eng leuleu a, tua te nek ding in, Pu TunKhup, Pu AwnKhan, Pu KhamZaThang te in” Mualzang tuinak” na khuat leuleu uh hi.

Hih bang in Sezang gam sung a piang tuinak tawh khua nap hut uh hi. Tui lak na ding in, taksing tui zawn ( tuidawl) ding in ki khuat a, gua phal peuh tawh zom in, tui kila hi. Inn tual zang tek kitun zo lo ahih man in, tui tawi na nuam pen ding mun ah, tak sing mah tawh ki sui tui kuang ki koih hi. Hih bang in kum tam pi ki nungta hi.Japan gal khit ciang in, sik tuizawl/dawl tawh tawmtawm kila zo ta hi.

5.1986 kum ciang in UNICEF ( United Nations International Children’s Emergency Fund) te’ huhna tawh Sialtang tui, Tedim khuapi bulphuh inhong ki lak sak hi. Sialtang tui lam to ding in, Tedim khuakim khuapam, khuasiat khuavei pan tangpi tangta te thamah kizang hi. Sezang khua zong Party Seih Hmu Pa TunKhenPau, Council Chairman Pa TunZaKhan te makaih na leh khua leh tui’ han ciamna tawh Sialtang tui ki la hi. Hih bang in kumpi te leh UNCEF te’ huhna tawh 1986 August kha sung in, a siangtho mahmah khansau kum 100 tui, khua zang in kin e thei ta hi.

6.Kum 2000 ciang in, ih gam sung mun tuam tuam pan a tuinak ahi, Sumzang tui, Hiangmual tui, Khoineng tui, Kahhkam tui te UNDP ( United Nations Development Project) pan hong deihsak na uh tawh hong laksak uh a, a kisam khempeuh hong sik in, khua leh tui in thagui thatang ki si hi. Tua hun laitak a, Hausa sem Pa TualZaPau leh Upate a ki pan, khuanu khuapa, khua leh tui u leh naute hanciam na tawh tu-in, UNDP hong vaihawm sak tui zong nuamtak in kin e ta hi.

Hih bang in, khua khat ih din zawh nading in, thagui thatang, pilna siamna leh neih leh lam te sit lo in kumpi te leh ki pawlna tuamtuam panhuhna tawh tui, nuam tak ih nek zawh pen lungdam huai mah mah hi. Ih tuinak te tui a kan loh nading in, tuibul ah singno suanna tawh kemcing leng, tui ki tasam ngeilo ding hihang. Ih pu ih pate khuasat tuinak te puahsiam ni. Mundang khuadang ah ih lak hi lo a, ih gam sung aa om tuinak tawh aki vak thei ih hih man in, kep siam hi.Tui k icing taka, angah khua in thupha ngah khua ahihi.

Ref:Sezang khua kum100 cin Magazine Page257

Sezangkhua Bawhlung Tualpi Hong Piankhiatna Thu


A.D. 1904 kum Sezang khua a kisat zawh a ki pan,A.D.1953 kum dong bawhlung sui nuam peuh in, tu lai taka a Pa ThangKhawKhai ( Pu KhamZaDal) tenna, innmun zang teng om maih na ( play ground) in ki nei hi. Tua hun lai tak in, bawhlung ki cian zong om nai lo in, sazunbu peuh, bawhlungta(tennis ball) peuh ki sui hi.

Khuasung khangno te hong pawlcing semsem a, pilna sin sangkah zong hong tam zawk deuh ciang in, khua muh na zong hong khang zaw deuh hi. Tua hun ciang in tualpi (playground) zong a gol zaw, a nopci zaw a thak ki lung gulhna a nei khang no pawl khat hong piang khia hi. A.D.1953 kum sang kha hun June kha ciang in, Ngalvangmual tual pi pen (Football ground) ding in ki vai hawm hi. Tua lai ah a makai khangno tangval thahat zawdiak teng lak ah phawk khak theih te a nuai aa banghi. Ciaptehna ( record) om lo ahih man in,khialh na a om leh ki tel siamni.

1. GinZaEn

2. KhupKhan

3. PumZaCin

4. ZamLangh

5. KamZaThang

6. KamZaCin

7. ZamCinThang

8. PumCinKhai

9. NgulZaMang

10.TunZaKhan

11.NgulZaKhen

12.PumKhenKhup

A ki pat cil in sing bul teng ki longh in, takok zung teng kibot phot hi. Maitam het lo aa, a mual aguam mah ah, bawhlung ki sui ahihi. Pu GinZaEn mah makai pi hi-in, bawhlung kempah, a kikek leh zong phop pah, a thep ciang in zong mut pah hi. Tua lai aa bawh lung te pen,’T’ ball ki ci-in, “T” lim aki at savun them tawh a bem ding aa ki khui bawhlung ahihi. Naupang tesuih ding in nambat thum min ki pia in, a neu zaw deuh in ki bawl a, ulian u ham te suih ding pen nambat li leh nambat nga ci-in nam nih bang om hi. Bawhlung pen thuapnih hi a, a vun ( ) pen savun “T” lim a ki at tawh ki bawl hi. A sung ah buangnai tawh ki bawl, a huih bung ding (bladder, ) balata ki ci-in, tua pen savun hawngsung ah hensuk in, khau tawh savun kamgong kikan hi. Tua a kikan na santak bang suikha leng, tonpah velvel a om bek hi. Khedap ki bulh lo lai, guah bang zu leh, savun malh in, gik mahmah hi. “T” bawh lung nambat nga te bang tawi nih tawi thum phial gik leh ki lawm hi. Pilna hong khang to semsem in, siamna zong hong khang ahih man in, “T” bawhlung kam nei te ki zang nawn lo in, “I” bawhlung kici savun “I” lim a ki at a a ki khui te hong piang in nuam ki sa mahmah hi. A mut na ding mun khat vang siusiau in tua lai ah tube ki ci sik tawn vang khat siat suk in, bawhlung mut na tawh bulh in ki mut hi. A bawk abang cih om nawn lo in, “T” bawhlung sang in zong zang zaw ahih man in nuam ki sa mahmah hi. Tu hun ciang in ki khang to mah mah ta ahih man in “ T” ball te cih tha dah, “I” ball te zong ki zang nawn lo in, bawhlung lim mah ahi, pangguk nei aa ki at savun them te ki khui tuah in, agik na pong thum leh alang ki ciangtanin nuam mahmah hi. Guahtui lak ah ki sui taleh a gik zaw tuan lo ding in ki bawl hi.

Tualpi pen khang no teng mah in, a hunhun in puah toto uh hi. Leitung ki hei zia tawh ki zui in, khuanu khuapa te lungsim zong khua hong mu zawdeuh a hih man in, 1960-64 sung hausa, upa seem, Pu ThangKhawGin, Pu VialKhawHau leh Pu ThawngKhawGin te’ makaihna tawh tualpi zik ding hong vai hawm uh hi. Khua zang in hausa uk khen thum ki suah a, hausa upa theng thum in makaih pah uh hi. Tualpi a leitang teh uh aa, inn lusi in a in khawk in hawm in a mau tanh ciat kito kim hi. A hi zong in ih tual pi pen kham lua mah mah a hih man in tam kim zo nai lo hi. Hih bang teng mah tawh ki zang toto a, khangno hong tam semsem in, khuakimkhuapam tawh zong ki mel theih na zong hong zai zaw deuh ta hi. Tua a hih manin khangno, ki mawlna ki pawlna khat phuan leng hoihin teh ci-in, khangno teng thu kim na tawh makai ding kiteelna ki nei hi.1975-76 kum sung, Sezang khua ki mawlna makai sem Pa CinSianPau, Pa NangPianKhup te makaih na tawh tualpi zik ding hausa te tung ah ngetna nei aa, hausapa Pa ThangKhawLian in, no khangno te hong hanciam phot leu uh cin, tangpi tangta in zong hong huh dah lo ding hi, a cih na tung tawn in, khangno teng in zong, tualpi zik thuah ding ki pan tak pi uh a, a khawk akhawk mah in hawmin, ki zik thuah hi. Khangno te hanciam zawh na zah a ki zik khit hang in, tualpi pen tam zo nai lo hi. Hausa lam pan in lah bang mah tha piak huh na om tuan lo in, tua bang teng tawh ki zang to suak hi. 1989 kum pawl in hausapa Pa ThawngDoPau makaihna tawh tualpi leh mawtaw lam kikal leitang innmun (10) in khen in zuak a, tua sum tawh tualpi na zik leuleu hi. 1992 kum ciang in, Sezang tuiphum pawlpi in biakinn ding, leisan sekna in tualpi zang aa, a ki lawm bang in hong zalh tamsak na uh tawh tu ni a ih muh bang tualpi ahihi.

Hih bang teng tawh a ki zik hangin, tualpi pen zangtamtheinai mahmah lo in, Sezang khuakum 100cin phawkna leh pah tawi nain, gamsung gampua, khuasung khua pua a om khua leh tui u leh nau a kua ma tek tung pan ih ngah sum sung pan in, Ks.100,000/- ( Pek tulza khat linlian) bulphuh in hausapa PaGinSianKham a ki pan khuanu khuapa te leh tangpi tangta, khua leh tui u leh nau a kua ma tek han ciam na tawh tu-in ih tualpi hi ci ciang, a hoih thei penpen ( standard size) a ki puah pha ahihi. Hih tualpi ih neihman in khantohna, ki it na a pian sak na mun hong suak ta hen, cih ih deihna lian pen hi.

Hih Sezang tualpi pan a, khangkhia bawhlung siamna tawh,1958 kum in, Khuano kual bawhlung ki dem na, Dimzang khua ah,”A” team leh “B” team ci-in team nih va kuan a, a thum na Cup “A” team ten vala ngei hi. Tua lai-ah a makai pen hausa lam pan in Upa Pu TualDo, Team Manager Pa PumKhenKhup hi-in, an huan, pengkul tum tawh a ki gawmin mi27 kuan uhhi. Tua lai ah anek antang man Ks.36/- bei a, alang Bu Cpt. MangKhawLian in na sik sawnsawn hi. (*Hih hun a bawhlung sui a ki hel, a thumna ngah te maan (photo) zong ki mutheihi.) A khat vein a gualzawhna ahih mah bang in, khuazang in ki lungdam mahmah a, khau khung tualpi mah ah, nek theih dawn theih leh Zo ngeina khuang leh zam tawh na dawn in, hanla sa inthau kilawn ziahziah hi.

1994 kum ciang in, Pa GinSianKham makaih na tawh khangno tem ah han ciam in, Khuano kual bawhlung ki dem na, Dimzang ah va kuan uh a, a nihna min phatna taubel kang va ngah uh hi.(* Hih hun a kihel bawhlungsiam nih na ngah te maan (photo) zong ki mu thei hi. Tua banah khuakim khuapam tawh ( shield) shil kituh a kidem na ahi zong in, khat leh khat ki mel theih na ding a ki mawl na in ahi zong in, ih tualpi pen ki zang thei mahmah hi. Nidang in, khua veng bawhlung sui ding a hong pai ten,”Sezang te tualpi in, nisa haamkat in tel gawp , lenghgawp e” hong cih see uh hi a, tu-in, Sezang khua kum100 cin pawi taktak ciang in bel, tualpi taktak mah hong sun ta hi. A sem abawl, a gim a tawl te leh sumtang a pi ate khem peuh, a nung tai h bial Pa Pasian in, thupha hong pia kim ciat ta hen.

Ref:Sezang khua kum100 cin Magazine Page176

Sezang Khua S.P.S. Siapi Sem Ngei Teng


1. Pa KamZaCin (1961-1968)

2. Pa TunKhanDal (1975-1976)

3. Pa NgulZaMang (1976-1986)

4. Pa DalDoLian (1986-1987)

5. Pa VunghCinKham (1987-1988)

6. Pa LanghLamThang (1988-1990)

7. Pa ThawngLianKam (1990-1995)

8. Nu CingDonVung (1995-2000)

9. Nu CingLunNiang (2000-200?)

Ref:Sezang khua kum100 cin Magazine Page48

Sezang Khua Pilna Sinna Sangthu


Sezang khuasat zawh kum sawm nga val dong, Sang ki nei lo in, a kah zo sunsun te Tedim pekah kah uh hi. Tua hun lai in, Sang nei leng, taiban, taangtha tam lua in teh ci-in, kikihta a, Sang zong ki deih ngam lo liang hi. 1961 kum ciang in, hausa Pu ThangKhawGin, Upa, Pu VialKhawHau, Pu ThawngKhawGin te makaih na leh khuanu khuapa a ki pan taangpi taangta han ciam na tawhPrivate tan 4 Sang, State Private Primary School ( S.P.P.S.) ki phuan hi. Sangnaupang zong tam kinei nai lo ahih man in, tan 2 ciang ki hong phot hi. Sang inn ki nei zo pah nai lo ahih man in, Sang a deih Pu DalThang’ inn ah ama thu siamna hang in hong kah sak phot hi. A kum kik 1962 kum ciang in, tan 4 dong ki hong a, Pu DalThang’ inn leh Pu KhualVungh’ inn ah ( tu lai tak Pu NgulZaKhen’ tenna) ki kah hi. Siapi Pa KamZaCin, huh sia, Pa ThangZaLian in hong sepsak hi.

Sang inn neih loh pha mawh ding hi,ci-in khua zang thu kim na tawh 1965 kum pawl in, khua khung tualpi gei ah ( tu lai tak Pa ZamLianPau’ tenna) sikkang inn khat ki suk lamhi. Haksatna tuamtuam te hang in, Sang hon zawh kum 7 khit 1967 kum pawl in Sang ki phiat kik hi. Hi bang in Sang nei lo in ki om kik a, kum 8 sung bang hong sawt to ta hi.Tua hun lai tak in Myanma Socialist Lansin Party hong kah a, Sezang khua zong Ohsuh khat in hong ciamteh hi. Ohsuh khat tan 4 sang khat ta om loh phamawh cih thu kumpi lam pan hong om ciang in, ki lung dam mahmah hi. Tua hun lai aa Party Seih Hmu Pa TunKhenPau, Council Chairman Pa ThangKhawLian te’ makaih na leh khua leh tui han ciam na tawh1975 kumin, Sanginn khat ki lam hi. 1975 June 1 ni-in, Party Council in hong kamciamsa mah bang in, kumpi Sang in hong hon sak a, State Private Primary School (S.P.S.) hong suak hi. Kumpi Sang kipsak na hong nei Myone Ulian te in:

1.Pa PauDoNang Party Unit Secretary.

2.Pa HangKhawZam Council Chairman of TedimMyone.

3.Pa LamZaCin Myone Education Officer.

Haksatna tampi ih kantan a, ih sep ih bawl, ih Sangpi, a khantoh theih nading in, a kuama tek mawhpuak ahihi.

“Pilna in kham leh ngun sangin manpha zaw hi,” Mikaang paunak.

“Pilna zaanga Haii gik hi,” Pu ThawngKhawGin’ gen.

“Pilgah kine a, Haigah ki liau hi,” Pa CinSianPau’ gen.

“Get Wisdom and you have a bright future,”

Pilna nei lecin na mavang ding hi.

“People learn from one another, just as iron sharpens iron,”

Siik leh siik ki tathiam bang in, khat leh khat tung pan Pilna kisin hi.

“The more good advice you get, the more likely you are to win,”

Ngaihsut hoih piakna tam ngah semsem, Gualzo semsem.

Ref:Sezang khua kum100 cin Magazine Page256

Sezang Khua a Nung Tun Teng

SEZANG KHUA A NUNG TUN TENG

No. Kum Min Honglalna khua
1. 1905 Pu KipKhup Dimlo
2. 1905 Pu HenGin Dimlo
3. 1912 Pu DoCin Suangpi
4. 1914 Pu ThangLuai Mualpi
5. 1914 Pu PauTuanThang Saizang
6. 1914 Pu SonDam Saizang
7. 1916 Pu LutNgul Saizang
8. 1918 Pu SonKhawThang Saizang
9. 1918 Pu SutThawng Saizang
10. 1918 Pu SongKam Saizang
11. 1918 Pu LuanKham Saizang
12. 1918 Pu HangThang Saizang
13. 1918 Pu ThangZam Saizang
14. 1918 Pu EnHang Saizang
15. 1918 Pu PumZel Dimlo
16. 1918 Pu ZelKam Saizang
17. 1918 Pu Ciinpau Saizang
18. 1918 Pu ThangZaCin Saizang
19. 1918 Pu LamThuam Mualpi
20. 1918 Pu ZelSuang Mualpi
21. 1918 Pu KhupKawThangB Mualpi
22. 1918 Pu TunVum Mualpi
23. 1918 Pu SongTun Mualpi
24. 1920 Pu AwnSialCin Saizang
25. 1920 Pu AwnZel Saizang
26. 1920 Pu ThangTun Saizang
27. 1920 Pu GenTun Saizang
28. 1920 Pu GenZen Tualzang
29. 1921 Pu ThaulSon Saizang
30. 1922 Pu GinPum Tualzang
31. 1929 Pu SonKhawZam Suangpi
32. 1930 Pu MangCin Saizang
33. 1935 Pu VaiTual Suangpi
34. 1981 Pu SutKhanPau Teklui (or) Thangsan Mualzang
35. 1992 Pa DamSuanKhai Suangpi
36. 1947 Pu ZenNang&anaute Tualzang ( pan Japan gal khit teh)
37. 1897 Pu SutGin Dimlo ( Tungzang lalsuak)
38. 1898 Pu MangPhung Dimlo ( Tuicin lui lalkik)
39. 1918 Pu TunGin Saizang ( Teklui lalsuak)
40. 1918 Pu LamZaThang Mualpi (1920 in Mualpi ah lal kik)
41. 1921 Pu Giaklian Saizang (Thangzang ah lal suak)
42. 1923 Pu GenVum ( Tuicinlui pan hong ciah kik)

Ref:Sezang khua kum100 cin Magazine Page10

Sezang Khuasat Na


A.D. 1890 kum langsiah peuhmah Sezang khuasat pute in, Dimlo khua ah nateng uh hi. 1887 kumin Mikang kumpi-in, Khamtunggam la ding in Kawlpi hong tung ta uh hi. General Founce leh Majosr Raikes te makai in, 1889 January 23 ni-in Thuamvum, February 4 ni-in, Khuasak, February 13 ni-in Buanman leh Thuklai la uh hi. Tua khit ciang in Tedim inn pipa Pu KhuaCin kiang ah Mikang kumpi-in thu pia a, Tedim gam a om thaulawng khem peuh, sila om khempeuh leh dangka Rs 1000/- ( Rupee tulkhat) a man lang in hong puak un, a cih ciang in, ki lung kim lo in, Mikang kumpi te do ki sawm hi. Hih thu Mikang kumpi'n a theih ciang inVangteh leh Saizang la hi.

Tua khit ciang in inn 300 a pha Tedim khua la ding in, Mikang te hong pai a, inn pipa Pu KhuaCin in na do hi. Mikang galkap 170 si-in, 32 liam ahih hang in, Tedim te'n lel hi. 1889 kum November kha sung in Major Edge makaih Mikang galkap pawl khat in, Dimpi, Dimlo, Suangpi hongsim a,Dimlo khua hal in, Suangpi khua mepi tawh kap hi. Amau in na do in, Gualkha galkap khat that in, khat liam hi. Tua ki kap na hang in, 1890 September 1 ni-in, ki lem na lai bawl hi. A hi zong in 1892 kum ciang in na do kik sawm uhhi. Galguk sep bek tawh gal do sawm uh a hih manin, amasa pen in, Miau-uk pa, TunWin(Rakhine) leh kamphenpa AungKyim, a pawlte 28 tawh suam lup sawm uh hi. 1982 October 9 ni-in, Thuklai leh Pumve kikal, Suangbum ah suamlum takpi uh hi.

Hih bang in Mikang kumpi alang do khua peuhmah hal uh a, khauzang in gal ki tai hi. A ciah kik a ki om mah bang in, a ciah kik lo a, khua lal suak zong omhi. Miau-uk suam tak ciang in, Mikang kumpi-in, Tedim gam sung a om thaulawng khempeuh laksak in, thauliau ( ) zong na dong hi. A hi zong in hun khat khit ciang in inn pha zah tawh ki zui-in, thaulawng ki pia kik a, Dimlo khua in zong lawng khat na ngah hi. Tua thau pen taang thau in ki koih a, hausapa in kemhi. Thauliau zong khua zang mah in ki pia (kiliau) hi. Dimlo khua ki hal man a, galtai te in, Dimlo khua ah a ciah kik ma un, aom na khua ciat ah thauliau pia ciat uhhi. Dimlo khua hong tun kik uh ciang in, a tung masa te-in, a tung nunung khua dang a thauliau liau khin te kiang ah, hong liau pih un a cih ciang in a mau zong ko mun tek ah liau khin hi ungh, mun nih ah liau na ding ngeina omlo hi, ci-in ki nial uh a, ki lung kim lo uh a hih man in, Pu EnSon, Pu ZuanAwn, Pu SutGin, Pu ZingAwn leh Pu AwnLangh te in, Sezang khua sat ding na sawm uh hi. Ukpi' phal loh in khua ki mawk sat thei lo ahih manin, Ukpipa phu ding leh amakai ding in, Pu SongVial na zol uhhi.Ahangin, tualai takin Pu SungVial pa Pu EnGen pen Ukpi Pu KhuaCin tawh kithei a hih manin, Pu SungVial a na zol ahihi.

Nikhat Pu SungVial te inn ah zu ki dong in khuasat ding vai ki kupna nei uh hi. Lokuan ding a pai PuPhungVungh in a muh ciang in," Bang vai hawm na hi uh hiam?" ci-in, a dot ciang in, im ngam lo in a sawmteng uh gen hi. Pu PhungVungh in," Kei zong hong zui ning in, Pu SungVial in hausa sem hen la, Pu EnSon in siampi khuang tum leh dawisa hong semin, ken taisuk taitoh, Tual tanu hong sem ning," ci-in vai hawm uh hi.

Sezang khuasat nading in, gam ngetna in Pu SungVial invok tukthum khat lehzu phel khat na zangh hi. Tua hun lai-in, khuakhat a ki sat ding ciang in atawp kik khak leh ci-in, ( ) aamahkhan kikoihsak hamtang hi. Tua ding in, Pu SungVial in a zampi khapkua khat na phah hi.

1896 kum a ki kupna sa tawh ki zui in, 1897 kum ciang in, Tongtong vumnuai munzang khat zuan in khuatahk hong zong tak pi uhhi. Tua hun ciang inPu ThangPum in zong na zuipha hi. A hi zong in, khuasat ding a sawm masate lakah Pu ZingAwn na tawp kik hi.

Tua mun ah sesing golpi khat po-in, munzang ahih man in, a lei om zia leh sing leh gam po zia phuah tap in khuamin ding, SEZANG na phuak uh hi.

KHUASAT PUPI TE

1.Pu SungVial Hausa

2.Pu EnSon Siampi, Khuangtum, Dawisa

3.Pu AwnLangh

4.Pu PhungVungh Taangko, Tualteek

5.Pu ThangPum

6.Pu ZuanAwn Tual tanu

7.Pu SutGin

/* Hih sagih teng banah a sawt lo in Pu LutZel leh Pu MangPhung in zong na beel pah uh hi. Pu MangPhung a sawt lo in Tuicinlui ah na lal kik hi. */

Khuasatna mun pen tu laitak a, innmun zang ih cihna mun ahihi.

Sezang khuasat kum sagih a cin kum 1904 kumin, ih khua ni suak hak lua, khuadam lua banah Tonzang ukpi te tawh ki zopna haksa lua in, ci-in a gal Takzang ki ci na mun ah tai uh hi. Takzang ah alal uh hang inSezang khuamin mah pua suak in, tu dong SEZANG KHUA ki ci suak hi.

Ref:Sezang khua kum100 cin Magazine Page7,8

Sezangkhua Hausa Sem Ngei Teng


1. Pu SungVial (1897-1899)

2. Pu PhungVungh (1899-1925)

3. Pu KhaiKham (1925-1942)

4. Pu PumKhawZam (1942-1948)

5. Pu AwnKhanDai (1948-1960)

6. Pu ThangKhawGin (1960-1964)

7. Pa TunZaKhan (1964-1974)

8. Pa ThangKhoLian (1974-1982)

9. Pa NgulZaMang (1982-1985)

10.Pa TunZaKhan (1985-1988)

11.Pa ThawngDoPau (1988-1991)

12.Pa NgulZaKhen (1991-1995)

13.Pa ThawngDoPau (1995-1997)

14.Pa TualZaPau (1997-2001)

15.Pa GinSianKham (2001-200?)

Ref:Sezang khua kum100 cin Magazine Page48

SezangKhua Biakna TuamTuam


Khuasat pupite’n ngeina dawi mah nabia uhhi. Khuabup biakna ahi,”Tual” khua biakna, ci-in a thu pi mah mah biak piak khop na nei uh hi. Hih biak piak na pen , dawi tung pan aa thu phalam et biak piak na ahihi. A hi zong in khang masa ten khua zing leh khua vak ka bia uh hi ci hi. Tual biakna ban ah , khua zang inn lu si in, abeh a beh , a bawng a bawng in pusa biakna kici, innsungpi/baangkuapi/nuhkaa thoihna ki nei khawm hi. A beh abeh , abawng a bawng in siampi ( Tulpi) ki nei ciat hi.

  1. Beltung Mut Biakna

1937 kum pawl in , PuKai Thang ma kaih na tawh Sezang khua hong tung hi.A makai pa, Laisang pa ci-in, Upate pen Palik ci uh hi. Kum sim in an lak khit October kha 15 nisial in, vok (or) keel go in, pawi bawl hi. Pasian biak na ding in,innkaa ah biak buk khat lam hi.Tua mun ah biak piak na nei hi. Pawi kham ni-in inn kaa tungah mipi tusak in, Laisangpa makai in, Palikte tawh mipi’ kiimah Phaila(Pasianla) sakawm in , laam uh hi. Biakpiak na bawlsung lo buang khuang tumhi. Hih pawi kham pen kum khen pawi hi aa, inn lu si –in inn bang tung ah Pu PauCinHau lai tawh ki atlai suan na nei uh hi. Tua lai tung ah “ Hih inn sung ah zin leng kau leng, dawi mang kau mang, bum lengaileng, lutthei tum thei nawn lo ding hi.PauCinHau in laipi suangzo hi,” ci-in gelh hi. Pawi bawl hun ciang in, hih laipi suang ding in<>

  1. Tuiphum Pawlpi thu

Japan gal ma inPuKaiThawng, Tapidaw na ki sin a tawpkik hi. 1935 kum in Pu VialKhawHau, sang kah kawmin na tang suah a, haksatna tuamtuam hang in1938 kum in na tawp kik hi. Tatuan loin, 1944 kum the na suak kik leuleu a, khat kia bek mah a hih man in pawlpi ding zo lo hi. 1948 kumin na ki tui phum aa, 1951 kum in hun bit sia na ngah hi. 1947 kum in PuDalThang leh a innkuanpih mi(6), Nelson Sangmangpa’n inn na phiat sak hi. Tua aa ki panin, Sezang khua ahTapidaw pawl pi adding ta hi. 1948 kum ciang in , PuTunVum te nupam PuLutSong te inn kuan, Pu KhamZaThang te nupa, PuLamZam te innkuan, PuThawngKHawGin te inn kuan Tapidaw na suak hi. Haksat na tampi tak sung ah a kipsuak a om mah bang in , a lungkia a atawpkik zong om uh hi.

Tuiphum Pawlpi pen acilin, A.B.M kici a, American Baptist Mission cihna ahihi. Ei leh ei ding zo nai lo ih hih man in , America gama Pasian it a, khamang thang a it, thu-um te hongpattah, hong ma kaih ih hihi. Tu hun ciang in, ei leh ei ding zo ta ih hih man in, SezangTuiphum Pawlpi ( Sezang Baptist Church) ki cit a hi.

Tuiphum Pawlpi-in, Pa, Ta , khaSiangTho, To thum gawm Pasian khat pom a, tui phumna leh nekkhawm bawlna thupi sak hi. Nidang lai lim in, Tuphum Pawlpi te, Tapidaw kici pha diak a, tep leh muam, nek leh dawn, kham theih guih theih te a zang lo pha diak a ki ngaih sun ahihi.

  1. Roman Catholic Mission (R.C.M.)

1952 kum in a ki pan in, Pu SutKhawPau makaih na tawh R.C.M. pawlpi hong kiphut hi. A inn kuan un suak pah uh ahihman in, amau inn mah ah ki khop na nei uh hi. 1965 a inn phel a kipan, Pa H. ThawngPau’ inn ah biak inn neih dong ki khawm uhhi. R.C. pawlpi in Tothum Pasian khat ahi. Pa, Tapa, Khasiangtho a up banah, Topa Jesu’ nu mary tungtawn in, thu a ngen te ahihi. Taanglai Siampi ahi, Phungzite, Tangval siangthote, Nungak siangthote makai-in, biak piak na a ki nei pawl pi ahihi. Pitazu suangpi tung aa kilam pawlpi ahihi. Zunek a kikham luat loh hang, khamh luat ding deih tuan lo uh hi.

Ki tui sawp na bulphuh ahihman , nau ngek te nangawn a tui sawp te ahihi. Na ki tui sawp kei leh vantunggam na tung kei ding hi, a cit e ahihi. Mawh na nam nih in khen in, (1) mawhna lian leh (2) mawhna neu a hihi. Mawhna lian a neih lai taka a, asite vantunggam tung tehi ngei lo ding in um hi. Mawhna neu tawh a site bel a nung t alai thu um mite thu na ngetsak leh, tua mawh na neu daan ( thaman) teng a loh khit ciang in, vantunggam a tung thei ding in upna nei hi. Mawhna lian leh mawhna neu a up mah bang in, gimna lianpi ( Meikuangpi) leh Gimna neu( Pargetory) om hi, ci-in um pah uh hi. Hi bang a, Gimna lian pileh gimna neu sung tun loh theih na ding in, Phungzite tungtawn mawh sut uh hi. Tua ban ah naungek te a sih uh ciang in limbo kici mun ah tung hi, ci-in upna nei hi. Hih Limbo atung nau ngek te zonga suah tak theih na ding in a nung t alai nu leh pa te leh thu zui te in Siampite tung tawn leh Mary tungtawn in thu ngetsak leh suak ta ding hi, cih up na nei uh hi.

  1. Laipianpa Pa PauCinHau biakna

1953 kumin, Pu ThawngKhawGin leh Pu TunZaCin te unau makaihna tawhLaipianpa Pa PauCinHau biakna hong tung hi. A makaipi Pu ThawngKhawGin hi a, Laisangpa kici hi. A mau inn mah ah ki khopna leh pawi bawl na nei pah uh hi. Mi hong tam zawk semsem ciang in, mualtung veng kah toh ding haksa ki sa ahih man in, khualaiveng Pu KhupKhawThang inn ah pawi bawl na leh ki khopna ki nei hi. Kumsim in December kha 28 ni ta in pawi bawlna ki nei hi. Laisang pa vei hawm na tawh kumsim in pawi a ki bawl zawh na ding in, vok khawi ki khel in inn lusi in zukisa hi. Pawi bawl hun cian gin pawi sung inn lusi in, ki vak aa Laisangpa phuisam in, “ Hih inn sung ah zin leng kau leng, bumleng ailing, lut thei tum thei nawn lo ding hi. Pasian in awi nawn lo hi, PauCinHau inlaipi suang zo ho,”cih ki at laipi, bang tung tek ah suan sak hi. Pu PauCinHau pen kham tung mi teaa ding in, Pasian hong piak hi, ci –in up na nei hi. Dawi thawih phuisamna te zong zang lo I, PuPauCinHau min suangin thu ngetna bek zang uhhi. PuPauCinHau pen Pasian tapa bang in saang uh hi. A masa bel tung mut biakna pan, tulai pau leng, a piang thak teng ahi, a siang sawn teng pen Beltungmut kli ci mnawn lo in, Siangsawn Laipian Pa PauCinHau Biakna ki ci hi. Biak piak na a bawl uh ciang in zong gan tawh ki bia lo hi. Thungetna mah tawh ki bia hi. Pawi bawl ciang in, PuPauCinHau phuah late sa in, khuang kit um a, Zo ngeina bang in ki laam hi.

  1. Independent Christian Baptist (I.C.B)

Thu tuamtuam hang in Pu DalThang in, tui phum pawlpi pan pusuak in, 1961 kum pawl in, Independent Christian Baptist Pawlpi hong phuan hi. Hih pawlpi pen tui [hum upna bul pi mahtawh ki bang hi na pi, a suakta zaw deuh pawl pi ahihi. Zuih leh zatdan a tam zaw ki bang hi.

  1. ThangZaKam Baptist Church ( T.B.C)

1963 kum pawl caing in, tedim gam ah khanlawhna thak hong piang a, PuThangZaKam makaih na tawhpwlpi tuamtuam te upna gawm khawm a ki phuan pawlpi ahi, GAWMTUAHPAWLPI kici, ThangZaKam Baptist Church (T.B.C.) hong piang hi. Hih thu hang in Sezang khua Tuiphum pawlpi sung ah pawl kikhenna hong piang aa, PuLamZam te inn kuan lo buang T.B.C. ah na lut uh hi. T.B.C. pawlpi zong pung ki sa zo lo ahih man in, upna ki bat pih anai pen, E.B.C pawlpi ah 1979 kum ciang in , a pawlpi bup in lut uh hi.

  1. Presbyterian Church

PuDalThang in I.C.B. pawlpi ah lung kim zo lo I, 1972 kum pawl ciang in, Prebyterian pawlpi hong phut leuleu hi. A mau inn kuan bek hi a, bu cing ki sa zo lo ahih man in, 1974 kum ciangin, Tuiphum pawlpi sungah ciah kik hi.

  1. Evangelical Baptist Church (EBC)

1973 kum pawl a kipan, Tedim gam ah Khakhanlawh na hong tunga pawlpi a tuam tuam ki lok mah mah hi. Hih khanlawhna hang in pawl ki khen na hong piang leuleu aa, Leilum pan Dr. GoZaKham makaih na tawh 1975 kum in, Evangelical Baptist Church(EBC) hong piang khia hi. Hih pawlpi upna leh thu guilet pen Tuiphum upna leh thuguilet mah tawh a ki bang ahihi. A hi zong in, Gupna ngah na tawh ki sai in, ih hoih ih phat na, ih dik ih siamna hang hi peuh mah lo in , Pasian’ HEHPIHNA vilvel hang in, upna tawh Gupna ki ngah hi, eite gamtat pha hang hi peuh mah lo hi. Eite gamtat pha in, Pasian mai ah bel puansia bang bek hi, cih ahihi.

Sezang khau pan in Pa CinKhanPau EBC pawlpi ah na lut masa pen hi. Thu um mi ki tawm lua lai ahih man I, pwlpi ding zo nai lo hi. 1978 kum ciang in, Pa CinSianPau te inn kuan hong lut a, makaipa leh a phuankhia pa Dr.GoZaKham phalna leh tavuan piakna tawh EBC pawlpi hong ding hi. Pa CinSianPau mah makai hipah a, amu inn mah ah ki khop na nei pah hi. Mi hong tam semsem ciang in, Pa TunDoKap inn ah ki khop na ki tuah hi. Biak inn neih dong tua lai ah ki khawm suak hi. 1979 kum ciang in, Pa CinSianPau in na sepna tawh ki sai in, Thal mual khua ah piang a, Pa ThawngLianKam makai ding in ap hi.

  1. United Pentecostal Church (UPC)

Pa CinSianPau in a nasepna Thalmualkhua ah, Jesu bek Pasian hi, cih leh Jesu’ min tawh ki baptaiz na thu hong muh ciang in, a omnakhua Thalmual ahUPC pawlpi a din pih ban ah1982 kumin, Sezang khua ah UPC pawlpi hong ding khia hi. UPC pawlpi in Jesu bek Pasian in sang in, Jesu’ min aa ki baptaiz naleh KhaSiangTho ngah a kamtuampau nate a bullet mahmah pawlpi ahihi.

Sezang khua ah Pentecostal pawlpi kum 20 dektak bang a ki zuih tei hang in, thu um mi kitha hat zo lo ahih man inbei kik hi.

  1. Seventh Day Adventist ( SDA)

Hih pawlpi pen mi a tam zaw te theih na ah, voksa tang te ci-in ki thei hi. A taktak in voksa bek hi lo in, sa siang lo khem peuh a tang hi zaw hi. Sezang khua pan in, Pa ThangLianKhai, SDA a suakmasa pen ahihi. March 19, 1979 kum in, Poona a sang kah na ah na tang suah hi. 1987 kum pawl ciang in, Pu ZamLangh te inn kuan hong suak aa, Pawlpi ding in a mau inn mah aa kikhop na nei pah hi. Hih pawlpi in, Tothum Pasian khat mah pom a, a hi zong in a cil a pat a ki pan in, Pa,Ta, Khasiangtho in, a ki bang in na sem khawm uh hi. Pa hun in Pa bek, Tapa hun ciang Tapa bek, Khasiangtho hun ciang zong Khasiangtho bek in na sem a, hunthum in ki khen hi, cih thu pomlo hi. Jesu khazih hang a mi thak a suak khat in, Pasian thu kham bang in nungta ding hi, ci-in kip tak leh kho tak in len hi. Mi piang thak ih cih pen, Pasian in a suang lungtang lak khiat sak in, tua satak lungtang tung ah a guat khit ciang in, tua satak lungtang tung ah a thukham te gelh sak hi, ci-in um uhhi. Suangpek tung a ki gelh Pasian thu kham pen, ih pianthak tak ciangin lungtang satak tung ah Pasian in Khasiangtho laimal tawhgelhsa khi ci-in pom uh hi. Tua ban ah Sabbath ni pe, Pasian in tangtawng pek pan a, a mi tea a ding a, abawlsak, Topa’ni hi, ci-in um uh hi. Sabbath taang ten Gupna ngah ding cih hi zaw lo in, Gupna ngah ten Sabbath tang ding cih um uh hi. Thu kham zuih na tawh Gupna ki ngah hi cih a up loh hang in, Gupna ngah mi-in, thu kham bang in nung ta ding hi, ci-in um uh hi.

Sezang khua sat zawh kum100 sung in, Biakna nam 10 bang hong tung a, a hizong in , kum 100 cin pawi bawl hun lai tak (2004) in biakna anuai aa teng kip lai hi.

1.Tuiphum Pawlpi

2.Roman Catholic Pawlpi

3.Laipianpa Pa PauCinHau Pawlpi

4.Evangelical Baptist Pawlpi

5.Seventh Day Adventist Pawlpi.

Pawlpi tuam tuam a om tek hangin ih tup ih sawmna mun khat bek a hih ban ah, ih biak Pasian zong khat bek mah hi aa, a ki bang lin lian ahihi. Vantung gam tampi om lo hi. Sezang khua khat bek a om mah bang in,Pasian khat bek \, vantung khua khat bek, upna zong khat bek mah om hi, ci-in ih neih khop ih LaiSiangtho sung ah ki mu thei hi. A ki bang teng bek ki pawl khawm lo in, ih ki bat loh na teng mah gawm khawm aa, tha ih lak tek ding in, han ciam ciat ni. A ki bang lo pumpi tung nate a ki gawm khop ciang in, pumpi khat , mi nung ta khat a pian theih mah bang in, ih ki bat loh nate gawmkhawm a, anungta Pasian pawlpi a lam thei ding in, mimal khat ciat Topa’n thupha hong pia ta hen.

Ref:Sezang khua kum100 cin Magazine Page127-130